Türkler nasıl oldu da kahveden çaya geçti?

Soru:

Turkler nasil oldu da kahveden caya gecti? Anladigim kadariyla Osmanli doneminde kahve caydan cok daha fazla tuketiliyordu. Ama Cumhuriyetin gelisiyle- belki tesaduf belki degil-cay tuketimi kahvenin onune gecti. Gecenlerde okul kutuphanesinde kahve uzerine batili bir yazar tarafindan yazilmis kitapta bu gecise “mysterious” [gizemli] diyordu…
Cevap:

Uzun süre aramama rağmen kütüphanede bu konuda yazılmış ayrıntılı hiçbir kaynak bulamadım. Oysa kısa bir Google taramasından sonra internette bir yemek sitesinde Deniz Gürsoy tarafından yazılmış Demlikten Süzülen Kültür:Çay [2005, Oğlak Yayıncılık] adlı kitapta bu konuya değinilmiş olduğunu gördüm. Buradan kısa bir alıntı ile konuyu aydınlatmak mümkün:

Kahve ülkesi olarak bilinen Türkiye’de ne oldu da insanlar çay tüketir oldu ?

Önce Doğu Karadeniz Bölgesinde çay tarımı başarılı olunca yerli mahsul çay ithal çaydan çok daha ucuza pazarda yerini aldı. Çay, elitlerin içeceği olmaktan çıkıp halk içeceği oldu.

Çayın, Türkiye’de yaygınlaşmasının ikinci halkası İkinci Dünya Savaşı sırasında oldu. Kahve ithalatı yapılamayınca kahve yerine çay içme alışkanlığı oluştu. Üçüncü halka ise 1979-80 yıllarında Türkiye döviz transferi yapamadığından ithalat yok denecek kadar azaldığında oldu. Tabii, kahve de diğer yoklukların yanında nasibini aldı. Denilebilir ki 1979-80 ithalat krizi sırasında kahve tiryakilerinin bir kısım Nescafe’ci gerisi ise çaycı oldu. [Kaynak: http://www.yemekicmek.com/cayintarihi.php]

Bu yazıda birçok ilginç gözlem var ve örneğin ‘Kahvehane’lerin (cafe’lerin değil) neden bugünlerde kahveden çok çay ile özdeşleştirildiğini daha iyi açıklıyor. Burada çay üretimi konusunda kesin rakamlar olmasa da elimdeki genel kaynaklarda yazarın bahsettiği üç kriz döneminde kahve alımının zor olduğu ve çaya bilinçli bir yönlendirme yaratacak bir ortam olduğu destekleniyor.

Bu ilginç konuyu sonraki yazılarda  tekrar ele almak gerektiğine inanıyorum, daha çeşitli kaynaklar ile.