Ziya Gökalp Kürt müydü?

Sitenin ilk sorusunu bir arkadaşım gönderdi. Ünlü Türk Milliyetçisi Ziya Gökalp’ın etnik kökeni ile ilgili. Türkiye tarihi üzerine önemli ve kabul gören iki kitaptan aşağıdaki alıntılarla bu soruyu cevaplamak mümkün:

İkinci meşrutiyet dönemindeki bu düşünce akımları gözden geçirilirken dikkat çekici olan nokta tartışmalara iştirak etmiş önemli çoğu düşünür ve yazarın, tıpkı ITC’nin etnikl bakımdan karma olan Makedonya bölgesinden çıkmış olması gibi, çevre bölgelerden ya da karma bölgelerden gelmiş olmalarıdır. Rus İmparatorluğunun Türki bölgelerinden gelenerin (Akçura, Ağaoğlu, Hüseyinzade, milliyetçi şair Mehmet Emin) yanı sıra, en ateşli Türk milliyetçilerinden Tekin Alp, Serez’li bir Museviydi, Batıcı Abdullah Cevdet Arapkir’li bir Kürt’tü, Diyarbakırlı Ziya Gökalp yarı Kürt’tü ve Said Nursi Bitlis’li bir Kürt’tü. Öyle anlaşılıyor ki, bu bölgelerde İmparatorluğun mülti-etnik [çok uluslu] niteliği ile doğrudan karşılaşmış olmaları, bu kişileri Osmanlı toplumunun temel sorunları hakkında daha yoğun şekilde bilinçlendirmiştir.

Mehmet Ziya ‘Gök Alp’ (1876-1924). Diyarbakırda doğdu… ITC devriminden sonra orada bir ITC şubesi kurdu. Selanik’e giderek merkez komıtesi üyeliğine atandı ve Genç Kalemler dergisinde yazmaya başladı. İstanbul üniversitesi’nde felsefe dersleri verdi. Türk Ocakları hareketine aktif olarak katıldı. Durkheimcı sosyolojiyi ülkeye tanıttı ve II: Meşrutiyet’ten sonra Türk Milliyetçiliğinin ideologu olarak sivrildi. I: dünya Savaşı’ndan sonra Malta’ya sürüldü. Diyarbakır ve Ankara’da Anadolu hareketi için çalıştı. 1923’te milletvekili seçildi.

Kaynak: Turkey, A Modern Hıstory. Erik Jan Zürcher. I.B. Tauris. 2004. pp. 132
Çevirisi: İletişim Yayınları: Modernleşen Türkiyenin Tarihi. 1993. pp. 192-193

Abdülhamit’in tahtaya çıktığı ilk yılında Diyarbakır’da doğan Gökalp Türk-Kürt kökenli halkın karışık yaşadığı bir bölgede büyüdü, iki dili de konuşabiliyordu ama erken yaşlarda Türklük kimliğini öne çıkarmış ve ırk ve milliyetçi kültür konularına özel bir ilgi geliştirmişti…

Kaynak: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. volume II – Reform, Revolution, and Republic – The Rise of Modern Turkey 1808-1975.
Stanford J. Shaw & Ezel Kural Shaw
Cambridge University Press 1977 pp. 301
[ceviri bana ait. ]

Asıl önemli olan soru ama Ziya Gökalp’ın etnik kökeni neden önemli? Benim açıklamam şöyle: Basit bir tarih anlayışında olan insanlar herşeyin temel mantik çizgileri içinde kalmasını isterler. Böylece tarih daha kolay bir slogan haline dönüştürülebilir. Böyle bir tarihte bir Türk ideoloğunun yarı kürt olması istenmeyen bir pürüzdür çünkü bu pürüz açıklama ister ve bu açıklama da sonunda Türkçülük, milliyetçilik gibi kavramların nasıl çatışmalı ve farklı ortamlarda ortaya çıktığını gösterme riski taşır. Burada bariz bir “herşey göründüğü gibi değildir” iması vardır ki o da insanı istenmeyen soruları sormaya itebilir.